Treścią instytucji rozrachunku gospodarczego jest ekonomiczne wyodrębnienie socjalistycznych przedsiębiorstw państwowych. W związku z tym:

- 1) nadaje się jednostce organizacyjnej osobowość prawną stanowi to wyjściowy moment działania przedsiębiorstwa osobowość prawną przedsiębiorstwo otrzymuje przez wpisanie go do rejestru przedsiębiorstw, który prowadzą: Ministerstwo Finansów - dla przedsiębiorstw zarządzanych centralnie i urzędy wojewódzkie - dla przedsiębiorstw terenowych,

- 2) przydziela się przedsiębiorstwu z ogólnospołecznych zasobów niezbędne do podjęcia działalności środki produkcji.

Nadanie przedsiębiorstwu osobowości prawnej oraz wyposażenie go w środki trwałe pozwala mu zawierać umowy z kontrahentami, a więc samodzielnie zaciągać zobowiązania, w tym także kredyty bankowe.

Wreszcie istota rozrachunku gospodarczego polega na pokrywaniu przez przedsiębiorstwa swych wydatków z własnych przychodów (ze sprzedaży wyrobów, produkcji) i wygospodarowywa- niu nadwyżki nad wydatkami. Realizacja tej zasady w powiązaniu z zasadą pozostawienia przedsiębiorstwom określonego zakresu samodzielności sprzyja zainteresowaniu się przedsiębiorstw i ich załóg wynikami ekonomicznymi swej działalności. Skłania to z kolei przedsiębiorstwa do stałego podnoszenia sprawności technicznej i organizacyjnej oraz efektywności działania gospodarczego, a więc wyzwala inicjatywę zarówno kierownictwa przedsiębiorstwa, jak i jego załogi.

W praktyce gospodarczej spotykamy się z pełnym rozrachunkiem gospodarczym, pełnym wewnętrznym rozrachunkiem gospodarczym oraz ograniczonym wewnętrznym rozrachunkiem gospodarczym.