Istota, funkcje i metody amortyzacji. Istotą amortyzacji jest dokonujący się proces stopniowego przenoszenia częściami wartości zużywających się środków trwałych na wytworzone za ich pomocą przedmioty (produkty). Wynika to z funkcji środków trwałych, które biorą udział w wielu cyklach procesu produkcyjnego i zużywają się stopniowo. Znajduje to odbicie w społecznym koszcie wytwarzania w formie odpisów amortyzacyjnych, które odzwierciedlają stopniowe przenoszenie wartości zużycia (umorzenia).

Rzeczowymi nosicielami części wartości, jaką środek trwały traci uczestnicząc w procesie produkcji, są przedmioty pracy. W miarę przenoszenia części wartości środków trwałych następuje gromadzenie tej wartości w postaci pieniężnej w formie funduszu amortyzacyjnego . Amortyzacja spełnia trzy podstawowe funkcje:

- 1) miernika zużycia (umorzenia) środków trwałych w formie zapisu księgowego, wyrażającego zmniejszenie początkowej wartości środków trwałych o wartość odpisów amortyzacyjnych (umorzenia) ,

- 2) składnika kosztów produkcji drogą przenoszenia wartości odpisów amortyzacyjnych środków trwałych na wytworzony przy ich użyciu produkt,

- 3) narzędzia gromadzenia funduszów pieniężnych (w formie funduszu amortyzacyjnego) na reprodukcję (odtworzenie) środków trwałych.

Różne są metody i zasady dokonywania odpisów amortyzacyjnych. Najczęściej przy ustalaniu wysokości odpisów amortyzacyjnych wychodzi się z następujących przesłanek:

- a) jako podstawę do określenia zużycia, a następnie wysokości odpisów amortyzacyjnych, przyjmuje się przeciętny okres eksploatacji (użytkowania) środka trwałego,

- b) stopień zużycia środków trwałych i wielkość odpisów amortyzacyjnych ustala się przyjmując ilość wykonanej przez dany środek (zespół) pracy w danym okresie.

Do najczęściej stosowanych metod amortyzacji, opartej na stopniu zużycia środka trwałego, można zaliczyć:

- a) metodę degresywną, '

- b) metodę amortyzacji liniowej.

AMORTYZACJA ŚRODKÓW TRWAŁYCH CZ. II

Zmniejszając wartość początkową (brutto) środków trwałych o kwotę umorzenia otrzymujemy wartość netto, która reprezentuje nieumorzoną jeszcze część wartości początkowej środków trwałych.

Metoda degresywna, według której w corocznych odpisach przyjmuje się tę samą stopę, obliczoną zawsze od aktualnej (jeszcze nie umorzonej) wartości środka trwałego. Ta metoda daje możliwość wyrównywania kosztów i rentowności zakładów nowych, w których naliczane są wysokie odpisy amortyzacyjne, oraz zakładów starych, w których wprawdzie nalicza się niższe odpisy amortyzacyjne, ale zarazem w zakładach tych niższa jest wydajność środków trwałych oraz wyższe koszty konserwacji i napraw.

Metoda amortyzacji liniowej oparta jest na przyjęciu przeciętnego okresu eksploatacji, a więc na przyjęciu założenia, że środek trwały zużywa się jednakowo przez cały czas jego użytkowania. Faktyczne zużycie przeważnie przebiega inaczej: szybko w pierwszych latach, wolniej - w następnych i bardzo szybko - w końcowych latach eksploatacji. Niemniej metoda liniowa ma szereg zalet. Pozwala na operowanie przez cały okres użytkowania danego obiektu jednakowymi odpisami amortyzacyjnymi, co ma istotne znaczenie w planowaniu i analizie środków trwałych, kosztów itp. Nie wymaga więc prowadzenia ewidencji wykonanej pracy, ani ustalania wartości obiektu według cen odtworzeniowych itp.

W praktyce najszerzej stosuje się amortyzację liniową. Metoda ta jest stosowana także w Polsce, z wyjątkiem transportu samochodowego, gdzie amortyzację oblicza się w zależności od liczby przejechanych kilometrów.