Opisana metoda jest bardzo pracochłonna, ponieważ trzeba analizować wszystkie czynniki (niezależnie od tego, jaki był ich wpływ na wyniki ostateczne). Jej zaletą jest między innymi to, że badający nie zna ostatecznego wyniku, który będzie znany dopiero po zakończeniu pracy, nie może więc ustosunkować się do poszczególnych zjawisk tendencyjnie.

Metoda dedukcyjna przyjmuje odwrotny kierunek badań: od zjawisk ogólnych przechodzi się do szczegółowych, od wyników do czynników, które na nie wpłynęły, od rezultatów do przyczyn. Metoda ta jest praktyczniejsza od metody indukcyjnej, dzięki temu stosuje się ją dość szeroko. Już bowiem na wstępie analizy badający dowiaduje się, jakie są rezultaty pracy przedsiębiorstwa: w zakresie produkcji, wyników ekonomiczno-finansowych itp. Wiedząc, jakim zmianom uległy zjawiska węzłowe, przystępuje się do rozpatrywania czynników, które wpłynęły na ich ukształtowanie. Na przykład, analizując na wstępie wykonanie planu produkcji i planowanej rentowności ustala się wielkość i kierunek odchyleń od wielkości planowanych lub danych z okresu poprzedzającego okres analizowany. Z kolei bada się, jakie czynniki i w jakim stopniu wpłynęły na powstałe odchylenia (pozytywne i negatywne). Szczegółowe badania pozwolą ustalić, że np. niewykonanie planowanej rentowności nastąpiło wskutek przekroczenia norm zużycia materiałów oraz obniżenia wydajności pracy. Mając tak zlokalizowane przyczyny w toku dalszych badań ustala się, co w tym przypadku wpłynęło na przekroczenie norm zużycia materiałów oraz nieosiągnięcia wydajności pracy.

Posługując się metodą dedukcyjną, analizujący ne musi szczegółowo rozpatrywać wszystkich czynników wystarczy skoncentrować się na tych, które w decydujący sposób - ujemny czy dodatni - wpłynęły na ostateczne rezultaty pracy przedsiębiorstwa. Toteż metoda dedukcyjna, jak już wyżej wskazywano, jest bardziej dogodna. Pozwala ona ograniczyć czynności analityczno-ba- dawcze do zjawisk najbardziej istotnych.

Metoda porównań polega na porównaniu badanego zjawiska ze zjawiskami innymi, stanowiącymi bazę porównawczą. Znaczenie tej metody polega na tym, że pozwala ona na ocenę badanego zjawiska nie tylko na podstawie jego pomiaru, lecz na porównanie mierników (absolutnych lub względnych) z miernikami przyjętymi za bazę porównawczą (wzorzec). Dopiero bowiem to pozwala na obiektywną ocenę badanego miernika oraz na ustalenie postępu (a także rezerw) w działalności gospodarczej, zobrazowanego za pomocą danego miernika.

Wyniki w zakresie poszczególnych odcinków działalności przedsiębiorstwa

Przykładowo, określenie poziomu kosztów produkcji nie stanowi jeszcze wystarczającej podstawy do oceny stopnia postępu w zakresie produkcji. Dokonując takiej oceny trzeba koszt badanego produktu porównać z kosztem przyjętym za bazę porównawczą (wzorzec). Stąd niezmiernie ważny jest wybór bazy porównawczej. Im trafniejszy on będzie, tym lepsze uzyskamy wyniki, bliższą ocenę. Wyrażone w formie liczbowej wyniki w zakresie poszczególnych odcinków działalności przedsiębiorstwa mogą być porównywane:

- ze wskaźnikami planowymi jest to konieczne chcąc m.in. określić trafność ustalonych w planie zadań,

- z normami technicznymi bądź ekonomicznymi, np. normami zapasów, zużycia materiałów, normami pracochłonności, wielkość produkcji w toku z wielkością wynikającą z harmonogramów robót,

- z wynikami z poprzednich okresów, najczęściej poprzednich dwóch lat ma to szczególne znaczenie dla ustalenia zmian w pracy przedsiębiorstwa, zwłaszcza dla określenia dynamiki jego rozwoju oraz poprawy w zakresie gospodarowania środkami podukcji: lepszego ich wykorzystania i przez to uzyskania wzrostu współczynnika ich produktywności,

- z wynikami innych przedsiębiorstw o zbliżonym profilu produkcji,

- ze wskaźnikami techniczno-ekonomicznymi przedsiębiorstw zgrupowanych w danym zjednoczeniu (kombinacie), co daje możliwość określenia miejsca badanego przedsiębiorstwa w danej branży (kombinacie).

Szczególnie przydatne są tego rodzaju porównania stanów bądź wyników osiągniętych w okresie badanym z okresem (okresami) poprzednim. Tego rodzaju porównania pozwalają na dynamiczne ujęcie zjawisk i dlatego są one przydatne przy ocenie zarysowujących się na poszczególnych odcinkach działalności przed- siębiorstwa tendencji. Metoda ta ma szerokie zastosowanie w procesie prognozowania rozwoju działalności przedsiębiorstwa, jak również przy opracowywaniu planów wieloletnich.

Należy jednak mieć na uwadze, że przy badaniu niektórych zjawisk należy je oceniać w ich przebiegu w okresie dłuższym, np. 5 lat. Trzeba bowiem wyeliminować wpływ czynników przypadkowych. Do dziedzin wymagających dłuższych okresów obserwacji należy gospodarka majątkiem trwałym. Wprowadzone do eksploatacji nowe środki trwałe wymagają dłuższego czasu na przystosowanie ich do istniejących układów w organizacji produkcji i warunków, w jakich obiekty te muszą funkcjonować. Niemałe znaczenie ma tu także sprawca przygotowania kadry, która posługuje się nowo zainstalowanymi maszynami i urządzeniami. Zawsze jednak trzeba się dobrze zastanowić nad wyborem długości okresu, który zamierza się poddać obserwacji. Na przykład zbyt długi okres obserwacji, przyjęty dla prognozowania rozwoju, oznacza przeniesienie zbyt odległej „historii” w przyszłość, co powoduje duże różnice między prognozą a rzeczywistością, uwzględniającą postęp i zmiany w tradycyjnym sposobie postępowania.