Istotne jest przy tym zbadanie kosztów jednostkowych i rozliczeń wybranych budów {rodzajów budownictwa) oraz wyrobów albo usług produkcji pomocniczej z uwzględnieniem wpływu poszczególnych czynników działających na wysokość kosztów ogółem oraz struktury poszczególnych składników.

W szczególności bada się, jak kształtowały się koszty bezpośrednie. Jak już wiemy, koszty te kształtują się w zasadzie proporcjonalnie do wielkości produkcji. A więc zwiększają się w miarę jej wzrostu, zmniejszają się w miarę jej spadku, przy czym koszt jednostkowy pozostaje w zasadzie bez zmian. Dlatego też - w pierwszym etapie analizy kosztów bezpośrednich trzeba ustalić, czy w badanym okresie koszty bezpośrednie kształtują się zgodnie z tą zasadą. Bada się więc łączną sumę kosztów bezpośrednich lub poszczególne ich składniki: płace, materiały, pracę sprzętu, dotyczące określonego asortymentu (wyrobu), oraz produkcję planowaną na okres objęty badaniem lub produkcję wykonaną w okresie poprzednim oraz produkcję rzeczywistą za te same okresy. Wzór tego równania ma postać: koszty rzeczywiste w okresie badanym, koszty bezpośrednie planowane lub rzeczywiste poniesione w okresie ubiegłym, produkcja wykonana w badanym okresie, produkcja planowana lub produkcja w okresie poprzednim.

Po wskazuje, że w stosunku do planu (lub okresu ubiegłego) osiągnięto oszczędność na kosztach bezpośrednich. Natomiast z nierówności: wynika, że nastąpiło przekroczenie planowanych kosztów bezpośrednich, lub ich wzrost w porównaniu z okresem poprzednim. Na poziom kosztów bezpośrednich mają wpływ trzy podstawowe czynniki, a mianowicie:

- wielkość produkcji danego asortymentu (wyrobu),

- ilościowe zużycie środków produkcji: materiałów i środków pracy oraz pracy żywej na wytworzenie jednostki wyrobu,

- ceny zużywanych materiałów, energii, stawki płac, amortyzacji itp.