Układ rodzajowy kosztów ujmuje wszystkie koszty działalności przedsiębiorstwa według ich rodzajów, grupując je według następujących podstawowych pozycji:
- płace,
- składki na ubezpieczenia społeczne,
- amortyzacja,
- materiały,
- paliwo,
- energia,
- usługi sprzętowe,
- usługi transportowe,
- inne koszty materialne,
- inne koszty niematerialne.
Suma kosztów w układzie kalkulacyjnym jest z reguły niższa od sumy kosztów w układzie rodzajowym i w układzie funkcjonalnym. Układ kalkulacyjny nie ujmuje bowiem nakładów poniesionych na zwiększenie zapasów półfabrykatów, produkcji w toku, kosztów działalności pozaoperacyjnej itd. Z ogólnej sumy kosztów przedsiębiorstwa wydziela się tę ich część, która dotyczy wytworzenia produkcji towarowej.
Druga grupa obejmuje koszty, których nie można „przyporządkować” do danej jednostki kalkulacyjnej w sposób bezpośredni, na podstawie dokumentacji źródłowej. Dlatego muszą one być zaliczane na koszty poszczególnych wyrobów (usług) w postaci narzutu w sposób umowny (według odpowiedniego „klucza”). Koszty pośrednie, określane również terminem „koszty ogólne", obejmują całokształt nakładów związanych z zarządzaniem danym układem.
Układ kalkulacyjny kosztów dzieli je według celu ich ponoszenia. A więc w układzie tym koszty ujmuje się według wytwarzanych produktów, w przedsiębiorstwie budowlanym - obiektów budowlanych, określonych usług produkcyjnych oraz wyrobów produkcji pomocniczej. Podziału kosztów na poszczególne cele ich ponoszenia (produkty, usługi) dokonuje się na podstawie kalkulacji.
Układ funkcjonalny grupuje ‘'koszty według miejsc- ich powstawania (rodzajów działalności przedsiębiorstwa), np. koszty produkcji podstawowej, koszty produkcji pomocniczej, koszty działalności pozaoperacyjnej.
W celu uzyskania dla prawidłowego rozliczenia kosztów, z uwzględnieniem wszystkich kierunków rozliczenia kosztów rodzajowych, a ponadto dla uniknięcia nadmiernej liczby zapisów i możliwości jak najszerszego stosowania księgowań zbiorczych, niezbędne jest odpowiednie opracowywanie dokumentów związanych z rozliczaniem kosztów. Chodzi w szczególności o rozdzielniki płac, zużycia materiałów, tablice amortyzacyjne, zestawienia usług obcych: sprzętowych, remontowych itp.
Koszty osobowe transportu, tak jak i koszty osobowe warsztatów mogą ulegać zmianom. Natomiast stały charakter mają wynagrodzenia, które są niezależne od rozmiarów' działalności. Wchodzą tu przede wszystkim wynagrodzenia pracowników umysłowych, zwłaszcza ich płace zasadnicze.
Podział kosztów na proste i złożone jest następstwem poszukiwania możliwości rozbicia kosztów w przedsiębiorstwie na jak najmniejsze składniki:
Rachunek kosztów jest to ogół czynności zmierzających do ustalenia w różnych przekrojach i interpretowania kosztów poniesionych w przedsiębiorstwie w określonym czasie i z określonym przeznaczeniem. Rachunek kosztów cechuje kompletność zapisów, dokładność i sprawdzalność ujęcia kosztów oraz terminowość, a także porównywalność. Z istoty rachunku kosztów wynika, że stanowi on podstawowe narzędzie w procesie zarządzania przedsiębiorstwem. Podstawowymi zadaniami rachunku kosztów są:
Koszty własne produkcji stanowią wartość nakładów poniesionych na uzyskanie określonego produktu. Wyrażają one w formie wartościowej, pieniężnej zużycie pracy żywej i uprzedmiotowionej (wynagrodzenie załogi, zużycie środków pracy), zużycie materiałów, energii itp.